حل جدول درمان زوال عقل است

نگاهی گذرا به پیشخوان دکه های روزنامه فروشی شهر موید این نکته است که طیف وسیعی از مجلات ارائه شده بر روی این پیشخوان، نشریات تخصصی جدول است. نشریاتی که در دو -سه دهه اخیر با توجه به رفاه نسبی جامعه و وقت آزاد افراد تعدادشان دو برابر شده و خلأ اوقات فراغت جامعه را به نحو شایسته ای پر می کند.

امروزه جدول کلمات متقاطع مشهورترین و گسترده ترین بازی فکری جهان است. “جواهر لعل نهرو” نخست وزیر فقید هند که مردم این سرزمین به او لقب “پاندیت” به معنای ” مقدس” داده اند در مورد پر کردن اوقات فراغت مردم نصیحتی تأمل برانگیز برای دولت مردان دارد.

وی معتقد است؛ ” کشوری در دنیای آینده موفق است که بتواند اوقات فراغت مردمش را به نحوی مطلوب با سرگرمی های آموزنده و بی خطر  پُر کند.” پُر واضح است این سخن نغز می تواند دست مایه ای برای اداره کنندگان یک کشور در ساختن سرگرمی های مفید باشد. صنعت سرگرمی هم اکنون هم پایه صنعت گردشگری پر منفعت ترین صنعت دنیاست.

همان طور که گفته شد “جدول” شناخته شده ترین بازی فکری دنیا است که اکثر با سوادان دنیا با نحوه حل آن آشنایی دارند. حل جدول علاوه بر اینکه قسمتی از اوقات خالی افراد را پُر می کند بر معلومات و اطلاعات عمومی آنان هم می افزاید. نشریات محلی هرمزگان هم از همان ابتدای شکل گیری شان درج جدول  را در آیتم های روزانه شان گنجانیدند.

” عباس رفیعی” قدیمی ترین طراح جدول در نشریات هرمزگانی است. که طرح هایش در دهه هفتاد، هشتاد و نود در نشریاتی از قبیل صبح ساحل، ندای هرمزگان، ندای جوان، ارمغان بندر، گامرون، بندر و آوای خلیج فارس، دریای اندیشه و هرمزگان من به چاپ رسید. همچنین وی در اوایل دهه هفتاد خورشیدی همکاری مستمری با نشریات تخصصی جدول چون جستجو و دنیای جدول داشت.

رفیعی در بین همکاران مطبوعاتی اش ملقب به “آقای  جدول هرمزگان” است.
با وی پیرامون طراحی جدول، سابقه، تاریخ و فواید این سرگرمی مفرح و آموزنده به گفتگو نشسته ایم.

● طراحی جدول به ظاهر سخت جلوه می کند. مراحل طرح یک جدول چگونه صورت می گیرد؟
○بله همین طور است، طراحی جدول کلمات متقاطع براساس اصولی شکل می پذیرد. معمول جدول های نشریات ایرانی در قطع ۱۵×۱۵ است. هر چه تعداد خانه های سیاه آن کمتر باشد بهتر است و نشان دهنده تبحر طراح آن است. باید در جدول ۱۵×۱۵ تعداد خانه های سیاه زیر ۴۵ خانه باشد و علاوه بر آن خانه ها به همدیگر راه داشته باشند و نباید خانه های سیاه آن را به دو بخش یا چند بخش جدا و مجزا تقسیم کند. نکته بعدی آن است که جدول باید دارای تقارن هندسی باشد، بدین معنا که اگر دو طرف یا بالا و پایین جدول را بر روی هم تا بزنیم بر همدیگر منطبق باشد این کار سبب زیباتر شدن جدول می شود. دیگر نکته ای که باید به آن توجه داشت استفاده از کلمات و لغات مفهوم و رایج زبان است. طراح باید سواد متوسط جامعه را در نظر بگیرد و از به کار بردن واژگان دور از ذهن بپرهیزد مگر اینکه در تنگنا قرار بگیرد و شرحی هم که برجدول می نویسد مفهوم و نزدیک به ذهن باشد به نحوی که با یک جرقه ذهن آن کلمه تداعی شود.

● برای طرح یک جدول  معمول چه مقدار وقت صرف آن می کنید؟
○جدول هایی که من طرح می کنم دارای یک نکته منحصر به فرد است و آن این است که در جدول های ۱۵×۱۵ پیرامون جدول ۴ شرح ۱۵ حرفی گنجانده شده که طراحی مرا با دیگران متفاوت می کند به طور تقریب طرح زدن و نوشتن شرح آن نیم ساعت وقت مرا می گیرد.

● غیر از جدول های کلاسیک کلمات متقاطع چه نوع جدول دیگری طرح می کنید؟
○ جدول تو نویسی یا شرح در متن یا به قول مرحوم استاد میرفخر الدین مدائنی جدول فلشی از جدول هایی است که مورد علاقه من است و حل آن هم برای مخاطب به جهت این که شرح آن روبرویش نوشته می شود آسان تر است. طرح جدول شرح در متن به سبب آن که خانه هائی که شرحش در آن نوشته می شود خانه سیاه آن محسوب می شود برای طراح جدول هم راحت تر است.

●چه معیارهایی برای آن که یک نفر طراح جدول خوبی شود ملاک است؟
○ اول آنکه یک طراح جدول خوب باید گستره و ذخیره واژگانی فراخی داشته باشد. دوم، سطح معلومات عمومی و محفوظات بالایی داشته باشد. سوم، اطلاعاتش روزآمد باشد و از به کار بردن لغات دور از ذهن، نامفهوم، ناقص و الکن اجتناب کند و  چهارم اطلاعات خوبی را به مخاطب انتقال دهد.

● آیا جوایزی هم از جشنواره های اختصاصی مطبوعات برای طراحی جدول کسب کرده اید؟
○ بله، دو رتبه دوم از جشنواره مطبوعات محلی خلیج فارس ۱۳۸۷ بوشهر و جشنواره مطبوعات محلی خلیج فارس ۱۳۸۹ اهواز کسب کرده ام. در جشنواره اختصاصی مطبوعات رشته جدول و سرگرمی یکی از بخش های است که در مواد این گونه فستیوال ها گنجانده می شود.

●چگونه شد که هر دو بار دوم شدید؟!
○البته داوری امری سلیقه ای است اما معیارهایی که داوران همیشه در این بخش قضاوتشان را بر آن پایه استوار می کنند، افزون بر آن که جدول باید دارای تقارن هندسی و خانه ها به هم دیگر راه داشته باشد و دیگر معیارهای فنی، حل آسان و شرح رسا نیز در آن لحاظ می شود که به نظر خودم جدول هایم کمی سخت و برای مخاطب حرفه ایی در نظر گرفته بودم.
●طراحی جدول در مطبوعات از کی آغاز شد؟
○اولین جداول کلمات متقاطع در قرن نوزدهم میلادی در انگلستان متولد شدند.
این جدول ها به شکل بسیار ابتدایی و از مربع های کلمات ساخته شده بودند به طوری که گروهی از کلمات طوری کنار هم قرار می گرفتند که در جهت عمودی و افقی به شکلی مفهوم خوانده می شدند. این جدول ها در مجلات دوره ای و کتاب های معمای کودکان چاپ می شد. با این حال در ایالات متحده آمریکا جدول حل کردن بعدها به یکی
از جدی ترین سرگرمی های بزرگسالان تبدیل شد.
● مبدع جدول چه کسی بود؟
○شخصی به اسم “ویکتور آوریل” اهل آفریقای جنوبی  که بریتانیائی تبار بود را مخترع جدول می دانند. وی به خاطر تصادم با یک پیرزن در دادگاه به زندان محکوم شده بود. داستان ابداع جدول هم خیلی جالب است؛ او در زندان حوصله اش سر می رفت و هر بعدازظهر که خورشید در حال غروب بود سایه میله های زندان بر سنگ فرش درون زندان می افتاد و “ویکتور” با گچ حروفی را ما بین سایه افتاده میله ها بر روی زمین می نوشت. بعد فهمید با جابجایی حروف می تواند کلمات مفهومی را بنویسد و دقایق زیادی را مشغول باشد. پس از آزادی “ویکتور آوریل” ایده اش را با دوست روزنامه نگارش مطرح کرد و بدین ترتیب جدول یکی از مفرح ترین سرگرمی های فعلی دنیا به وجود آمد.

● اولین جدول کلمات متقاطع به شکل امروزی که در مطبوعات مشاهده می کنیم کی شکل گرفت؟
○مبتکر جدول کلمات متقاطع به شکل امروزی یک روزنامه نگار لیورپولی به نام ” آرتور واین” بود.  این جدول در تاریخ  ۲۱ دسامبر ۱۹۱۳ در نشریه “ساندی نیویورک ورلد” به چاپ رسید. جدول مذکور به شکل یک الماس طراحی شده بود.

●این سرگرمی فکری و مفرح کی وارد ایران شد؟
○به قول مرحوم مدائنی از پیشکسوتان طراحی جدول در ایران جدول کلمات متقاطع در برخی از نشریات ادواری دهه بیست شمسی به صورت پراکنده و ابتدائی چاپ می شد. تا اینکه در سال ۱۳۳۳ فردی به نام “جلوه” جدول کلمات متقاطع آن هم در سایز ۹×۹ در روزنامه اطلاعات به چاپ می رساند و کیهان هم که رقیب سنتی اطلاعات بود برای اینکه از قافله عقب نماند سفارش طراحی جدول را به میرفخرالدین مدائنی می دهد که او هم ابتدا جدول ۹×۹ و سپس ۱۱×۱۱ و پس از آن ۱۵×۱۵ که روتین روزنامه ها است در این نشریه به چاپ می رساند. استقبال بی نظیر خوانندگان روزنامه ها، مسوولان نشریه را به صرافت آن می اندازد که این کار  را ادامه بدهند تا جایی که بخش جدول و سرگرمی هم اکنون جز لاینفک نشریات محسوب می شود.

●پیشگامان طراحی جدول در ایران چه کسانی بودند؟
○مرحوم میرفخر الدین مدائنی طراح جدول کیهان از سال ۱۳۳۵ تا زمان مرگش سال ۱۳۷۳ بدون وقفه بیش از ده هزار جدول برای مجموعه نشریات موسسه کیهان طرح کرد که یک رکورد در سطح دنیا محسوب می شود!
از دیگر طراحان معروف جدول در ایران بزرگ مرد کوچک مطبوعات ایران “جهانگیر پارساخو” ملقب به “آقای جدول ایران” است که با توجه به قد کوتاه و ضعف بدنی سال ها در عرصه طراحی جدول بی رقیب بود. فریدون ارکانی و کریم هویدائی هم از نام های قابل اعتنا در طراحی جدول محسوب می شوند. جالب است بدانید اکثر طراحان جدول ایرانی رشتی هستند! اگر شهر رشت را مرکز طراحی جدول بنامیم سخنی به گزاف نگفته ایم چرا که مدائنی، پارساخو و هویدائی هر سه اهل رشت هستند!

● اولین نشریات اختصاصی جدول کی پا به عرصه مطبوعات گذاشتند؟
○استقبال بی نظیر مردم از انواع جدول و از سمتی وقت خالی که مردم داشتند و باید به نحوی با سرگرمی مفید پر می کردند. عده ای را بر آن داشت که از این اقبال مردم استفاده کنند در دهه ۱۳۶۰ خورشیدی ماهنامه “کتیبه” با قطع پالتویی با جدول های متنوع و تازه پا به عرصه مطبوعات گذاشت گاه و بی گاه این نشریه تعطیل  و مجدد به نام های مختلف چون گلگشت، کنکاش بر روی دکه ها می رفت، سوپر جدول، ممتاز، آوای هامون از دیگر نشریات آن دهه بودند. در ادامه این روند در دهه هفتاد دنیای جدول، جستجو، عنوان، مجموعه جدول، جدول و سرگرمی به عناوین مختلف نشریات اختصاصی جدول افزوده شد. و در دهه هشتاد و نود نیز نام هایی مثل فانوس، چیستان و … بر روی باجه مطبوعاتی آمدند.

● نظرتان درباره جدول اعداد یا «سودوکو» چیست؟
○من از «سودوکو» متنفرم (با خنده)، سودوکو بار معلوماتی ندارد و صرفِ پُر کردن وقت و سرگرمی و فان تلقی می شود. البته نباید بی انصافی کنم. سودوکو ذهن را به چالش می گیرد و درگیر می کند و دقت و توان ذهنی فرد را محک می زند. سودوکو که از مربع های کوچک ۹ گانه تشکیل شده و در ژاپنی به معنای اعداد غیرقابل تکرار است در بین ایرانی ها هم محبوبیت خاصی دارد.
سودوکو  رهاورد سفر یک هرمزگانی (محمدرضا زائری) سردبیر وقت همشهری  به خاور دور است.

● آیا درست است که حل جدول اعتیاد آور است؟
○تا حدی درست است! البته زندگی مجموعه ای از عادات است و به قول معروف “بنی آدم بنی عادت است” چه بهتر که آدمی عادات غیر مضر داشته باشد عاداتی که بر توانایی اش بیفزاید.

●آیا واقعا حل جدول بر توانائی آدم می افزاید؟
○ حل جدول علاوه بر افزودن اطلاعات عمومی مهارت های ارتباطی شما را زیاد می کند، درک جدیدی از لغات و معانی کلمات به شما می دهد، دایره واژگانتان را زیاد می کند، مهارت سازماندهی کردن یادتان می دهد، نتیجه گیری از حاصل کارتان را به شما می آموزد، صبر و حوصله و بردباری تان را محک می زند. مدیریت زمان و استفاده صحیح از وقت را یادتان می دهد. قدرت درک مساله و کنار آمدن با آن را به ما می آموزد. پزشکان حل جدول را ورزشی برای مغز و حافظه می دانند و روشی برای جلوگیری از بیماری زوال عقل (آلزایمر/ دیمانس) که از شایع ترین بیماری های قرن محسوب می شود، قلمداد می کنند، آرامش و تمدد اعصاب از دیگر نکات مفید حل جدول است. گاهی اوقات برای آدمی لازم است که از دنیای واقعی و جدی فاصله بگیرد و کمی به امورات سطحی تر که برایش ضرری نداشته باشد، بپردازد.

گفت و گو: خاتون رییسی مینابی